فرحزاد، یکی از تفرج گاه های مهم تهران

 فرحزاد که تا چند دهه پیش به عنوان مسیر پیاده روی تا امامزاده داوود مورد توجه قرار می گرفت، بیش از ده سال است که به یکی از تفرج گاه های مهم تهران تبدیل شده است. استقبال از باغچه رستوران های فرحزاد به حدی است که شب ها به زحمت می توان در این محله جای پارک خالی برای اتومبیل پیدا کرد. یافتن جا پارک راحت و امن، خودش البته یکی از اجزای فرحزادگردی است.

فرحزد از 3 محله تشکیل شده است: محله فرحزاد بالا (شمال اتوبان یادگار امام)، فزحزاد پایین (جنوب اتوبان یادگار امام) و محله امامزاده.

ضلع شمالی محله فرحزاد به دامنه های ارتفاعات رشته که البرز منتهی می شود و ارتفاع 1800 متر از سطح دریا دارد که حد شمالی شهر تهران است. ضلع غربی آن به دره و رودخانه فرحزاد محدود می شود که از دامنه های البرز آغاز شده و تا بزرگراه یادگار امام محدوده محله را تعیین می کند. از سمت شرق نیز خیابان گلپاد و جاده قدیم امامزاده داوود و همچنین مرز بین شهرک های مسکونی و تپه های مشرف به منطقه فرحزاد به عنوان مرز شرقی محله شناخته می شوند.

محله فرحزاد از بزرگراه یادگار امام، جاده فرحزاد و بلوار فرحزادی شهرک غرب قابل رفت و آمد است. دهه های قبل فرحزاد در فصل تابستان به خاطر توتستان های پربارش پذیرای اهالی شهر بود. فرحزاد از محله های قدیمی شمال تهران است که از گذشته به صورت روستایی در مسیر جاده امامزاده داوود استقرار داشته و به مرور زمان و در اثر توسعه پایتخت به صورت محله ای از شهر تهران درآمده است.

 

فرحزاد از محله های قدیمی شمال تهران است

 
هرچند جمعی براساس نام مشهور امروزی این آبادی یعنی «فرحزاد» وجه تسمیه آن را به اشتباه، بدان سبب که جایی فرحبخش و خوش آب و هوا بوده است، منسوب به «فرح» دانسته اند، اما نام اصلی آن «فره زاد» بوده و به سبب پیدایش آب در آنجا آن را «توشه عظیم» شمرده اند.

به نوشته عباس اقبال: «فرحزاد قریه دیگری است در شمال غربی طهران بین تجریش و کن. نام این قریه نیز در کتاب منطقه الطالبیه آمده به به شکل فرزاد که املا صحیح قدیم آن فره زاد بوده و بعدها این اسم به صورت فرح زاد درآمده که به معنای محل زایش و پیدایش شادی است.»

روستای فرحزاد از بخش های خوش آب و هوای شمال تهران به حساب می آمده است و هنوز نیز درصد بالایی از اهالی این محله را ساکنان قدیمی ده فرحزاد تشکیل می دهند، اما در اثر توسعه شهر تهران، در دهه های گذشته شاهد مهاجرت افراد با قومیت های متفاوت به این محله بودیم. در حال حاضر این محله دارای حدود 20 هزار نفر جمعیت است که علاوه بر اهالی بومی، عمدتا شامل اقوام قوچانی، ترک زبان، قزوینی و غیره می شوند.

 

 
قدمت گردشگری
در گذشته، تابستان ها، جمع کثیری از اهالی تهران برای فرار از گرما به فرحزاد می آمدند و با کرایه کردن خانه یا باغچه ای سکونت می کردند و حتی عده ای در فضای باز چادر می زدند و تعطیلات تابستان را بدین ترتیب می گذراندند.

نکته دیگری که از فرحزاد در خاطرات تهرانیان قدیم ثبت شده است، امر گذرگاهی فرحزاد برای زوار امامزاده داوود بود که ایستگاه اصلی آن سفر زیارتی، همین آبادی بود. زیارت کنندگان شب را در این محل می گذارندند و صبحگاهان با اجاره کردن الاغ و قاطر به سمت امامزاد داوود عزیمت می کردند.

مهاجرت موقت تهرانی ها و مقام ایستگاهی فرحزاد سبب رونق داد و ستد کسبه آن آبادی می شد. بنابراین تابستان برای اهالی فرحزاد منبع درآمد و ثروت بود و این خصوصیت موجب سکونت دائم جمعی مهاجر در آنجا شده که در قیاس با دیگر آبادی های شمیران نظیر آهار و شکراب که به سبب بن بست بودن راه، مهاجر پذیر نیستند و دارای ساکنانی با نژادی واحد هستند، فرحزاد را کاملا متمایز کرده بود. 

 

 روستای فرحزاد از بخش های خوش آب و هوای شمال تهران به حساب می آید

 
این شب ها
فرحزاد به ویژه در شب های تابستان، میزبان مردمانی است که برای رهایی از دغدغه های شهر و حضور در محیطی آرام و آزاد به آنجا می روند. این محله پر از قهوه خانه ها و رستوران سنتی است و برعکس بقیه مناطق تفریحی شمال تهران مثل دربند و درکه، نه کوهی دارد و نه طبیعت چندان بکری. از بزرگراه یادگار به خیابان فرحزاد که می رسیم با تابلوهای رنگارنگ رستوران ها و کافه ها، مغازه های قلیان فروشی و بساط دستفروشان کنار خیابان رو به رو می شویم.

در جلوی هر رستورانی جوانانی مهمانان را به داخل فرا می خوانند و مشغول راهنمایی ماشین ها برای پارک هستند. اکثر شب ها خیابان فرحزاد پر از ماشین های جوانان و خانواده هایی هست که برای گذراندن وقت به آنجا می روند و به همین علت همیشه ترافیک این منطقه سنگین و پررفت و آمد است.

بیشتر کافه ها و رستوران های سنتی تهران از روزگاران قدیم به دلیل آب و هوای خوب، قرار داشتن در مسیر کوهنوردان و زیارتگاه های مختلف در دامنه کوه های البرز واقع شده اند. شهرداری تهران برای ساماندهی و گسترش این مکان ها اقدامی انجام نمی دهد بلکه همیشه محدودیت هایی را برای آنها ایجاد می کند. از اقدامات دولتی تنها می توان به گسترش فضاهای سبز این مناطق مثل تبدیل دره فرحزاد به بوستان نهج البلاغه اشاره کرد که قبل از آن پاتوق معتادان تهرانی بود.

حاج اکبر از رستوران دارهای قدیمی فرحزاد می گوید: فرحزاد از سالیان دور به دلیل قرار داشتن در مسیر امام زاده داوود پذیرای زوار و مسافران بوده است. در آن زمان تعداد رستوران ها کم و به جای اکثر رستوران های فعلی باغ گردو و توت بود که نوز بعضی از درختان آن باقی مانده است. به خاطر همین درخت ها و آب و هوای خوش، اینجا به فرحزاد معروف شده است. بسیاری با به دست آوردن برخی از باغ ها و تخریب آنها به ساختن کافه و رستوران پرداختند که تا میدان فرحزاد ادامه دارد. درواقع بافت سنتی ده از میدان شروع می شود که تنها ساکنین در آنجا رفت و آمد می کنند. غذای رستوران ها کباب، جوجه، دیزی و جگر است و از غذاهای فوری و امروزی خبری نیست.

پاتوق های پیرها و جوان ها
در میان خیابان به داخل یکی از کافه های مدرن می روم. مشتریان دخترها و پسرهای جوانی هستند که تقریبا همدیگر را می شناسند. هر چند دقیقه جای خود را عوض می کنند و مشغول کشیدن قلیان با بازی تخته هستند. دود قلیان تقریبا فضای کافه را پر کرده و هر از چندگاهی صدای قهقهه و خنده بلند می شود. موسیقی هم بخش جدایی ناپذیر رستوران است.  

 

 در رستوران ها سنتی فضا متفاوت است. با ورود به آنها تخت های چوبی، گلدان ها و درختان سبز می بینیم و صدای دلنشین آب را می شنویم. معمولا در طول روز زوج های جوان و خانواده ها برای صرف غذا این نوع رستوران ها را انتخاب می کنند. قهوه خانه های قدیمی تر هم بیشتر پاتوق پیرمردها یا پسران جوانی است که ساعت های بیشتری را پای قلیان در آنجا می گذرانند. در جلوی آنها منقل های کباب قرار دارد که بوی دودشان همیشه در فضای خیابان می پیچد. این قهوه خانه به علت قیمت پایین تر با رستوران های یک و مدرن رقابت می کنند.

بساط های کنار خیابان هم پر است از خوردنی های متنوع متناسب با فصل از باقالی داغ و لبو قرمز گرفته تا لواشک و آلوچه و مغز گردو.

نزدیک های ساعت دو شب کم کم رستوران ها و کافه ها بسته می شوند. شلوغی و هیاهوی خیابان فرحزاد هم تمام می شود تا فردا صبح که دوباره جوان ها و خانواده هایی برای آرامش و گذراندن وقت به خوشی آنجا را انتخاب می کنند.

تاریخ فرحزاد
جلد یکم، فرهنگ جغرافیایی ایران، فرحزاد را زمانی که روستایی بیش نبود، چنین معرفی کرده است:

دهی است جزو بخش شمیران، واقع در نه هزار گزی باختر تجریش و دوزاده هزار گزی تهران، ناحیه ای است در دامنه کوهستان، سردسیر و دارای هزار و دویست نفر جمعیت. از قنات مشروب می شود. محصولاتش غلات، یونجه و توت است. اهالی از کشاورزی و چارپاداری گذران می کنند. یک دبستان و راه ماشین رو دارد.

مزرعه یونجه زار کهریزک جزو این ده است. زوار الاغ یا قاطر کرایه می کنند و به امامزاده داوود می روند. بنابراین در تابستان ها شغل ساکنین بیشتر چارپاداری است. تابستان دویست خانواده تهران خانه یا باغچه اجاره می کنند و در اینجا ساکن می شوند.

عباس اقبال آشتیانی درباره فرحزاد در «جغرافیای بلاد و نواحی» در مجله یادگار (سال اول) نوشته است: فرحزاد در شمال غربی طهران بین تجریش و کن واقع است. نام این ده در کتاب «منتقله الطالبیه آمده، اما به شکل فرزاد که املای قدیم آن فره زاد است، به تشدید را.

بعدها قیاس عامیانه فره را که به تدریج به تخفیف را استعمال می شده، به فرح عربی مبدل ساخته و فره زاد و فرزاد را فرح زاد کرده است. مولف کتاب منتقله الطالبیه، نام جمعی از سادات مهاجر را می برد که به این قریه پناهنده شده و در آنجا سکونت اختیار کرده بودند.

امامزادگاه مدفون در فرحزاد

   

فرحزاد از سالیان دور به دلیل قرار داشتن در مسیر امام زاده داوود پذیرای زوار و مسافران بوده است

  

1- ابوعبدالله بن حسن المرتضی بن محمدالهادی بن یحیی بن یحیی القاسم السی بن ابراهیم طباطبا بن اسماعیل بن ابراهیم بن حسن مثنی بن امام حسن

2- در بدایع الانساب احتمال داده ابوطالب محمد در فرح زاد مدفون باشد.

3- امامزاده هادی یکی از اجداد امامزاده داود نیز در فرحزاد مدفون است.

مالکیت فرحزاد
مستوفی الممالک مالک بسیاری از آبادی های اطراف تهران، چون بهجت آباد، یوسف آباد، ونک، فرحزاد و... بود. در این باره معیرالممالک نوشته است:

مستوفی الممالک دستی آبادکننده داشت و در ایجاد ده و جاری ساختن قنات می کوشید و حسن آباد، یوسف آباد،... و فرحزاد از آبادکرده های اوست/ رجال عصر ناصری.

 

امروز اراضی فرحزاد جزو شهر تهران شده و جمعیتی بالغ بر بیست هزار تن از اقوام مهاجری چون قوچانی، ترک زبان، قزوینی و... در آن سکونت دارند. به صورت سه محله درآمده است؛ محله بالا که شمال بزرگراه یادگار امام است، محله پایین که جنوب آن راه است و محله امامزاده معصوم صالح که در شرق و اطراف امامزاده قرار دارد.

رستوران های با قیمت متوسط
• رستوران باغچه خانوادگی حسین
بلوار فرحزادی، بالاتر از بزرگراه یادگار امام، رو به روی کوچه آبشار، پ 80
   

روستای فرحزاد پر از قهوه خانه ها و رستوران سنتی است

 
• رستوران نمونه
بلوار شهید فرحزادی- بالاتر از تقاطع یادگار امام- نبش میدان- پلاک 91

• رستوران خانوادگی سالار فرحزاد
بلوار شهید فرحزادی- بالاتر از تقاطع یادگار امام- نرسیده به کوچه آبشار

• باغچه خانوادگی عرشیا
بلوار شهید فرحزادی- بالاتر از تقاطع یادگار امام- بالاتر از کوچه آبشار

• باغچه سنتی میلاد
بلوار شهید فرحزادی- بالاتر از تقاطع یادگار امام- خیابان آبشار- به سمت دره فرحزاد

• رستوران باغچه خانوادگی امپراطوری
بلوار شهید فرحزادی- بالاتر از تقاطع یادگار امام- کوچه آبشار- دره فرحزاد

• رستوران خانوادگی صحرا
بلوار شهید فرحزادی- بالاتر از تقاطع یادگار امام- کوچه آبشار- دره فرحزاد