جهیزیه؛ رسمی مشترك در تمام دنیا

 

 

 

بطور قطع بسیاری از آداب و رسوم ازدواج در زمان‌های بسیار گذشته ریشه دارد و حتی این رسومات در فرهنگ بسیاری از ملل دنیا مشترك هستند.

البته ممكن است تصور شود كه برخی از رسومات ازدواج مانند مهریه، جهیزیه و حتی شیربها از جمله رسومات و سنت‌هایی هستند كه تنها در برخی از كشورهای آسیای شرقی و عرب‌زبان حاشیه خلیج فارس متداول و مرسوم هستند اما نتایج بدست آمده از بررسی‌های انجام شده در سطح كشورهای مختلف حاكی از آن است كه برگزاری بسیاری از آداب ازدواج نظیر خرید حلقه و همچنین خرید جهیزیه و دادن شیربها از جمله رسومات مشتركی هستند كه در فرهنگ كشورهای مختلف به شیوه‌های گوناگون و با اندكی تفاوت در مقایسه با هم متداول و مرسوم است.

اگرچه امروزه در بسیاری از كشورهای توسعه‌یافته اروپایی و آمریكایی شاهد تغییراتی در اجرای این سنت دیرینه بوده‌ایم. اما تهیه جهیزیه توسط خانواده عروس از جمله رسوماتی است كه همچنان در اغلب كشورهای دنیا متداول و مرسوم است. در حقیقت هدف از دادن جهیزیه كمك به جوانان برای آغاز یك زندگی مشترك بوده است و در بسیاری از كشورها جهیزیه عبارت است از پول، طلا یا حتی ملكی كه در هنگام ازدواج از طرف خانواده عروس برای آغاز زندگی مشترك به زوج جوانی كه قصد آغاز زندگی مشترك دارند هدیه می‌شود.

اگر نگاهی به گذشته بیندازیم و جهیزیه‌ای را كه مادران ما به همراه می‌آوردند را با جهیزیه‌ای كه امروزه همان مادران برای فرزندانشان تهیه می‌كنند مقایسه ‌كنیم بدون تردید درخواهیم یافت كه در دنیای امروز، جهیزیه قدم فراتر از تامین نیازهای اولیه زندگی مشترك گذاشته است. اغلب خانواده‌ها سعی می‌كنند تا از هر آنچه كه در توان دارند برای تهیه جهیزیه فرزند خود استفاده كنند و جهیزیه كاملی را برای دختر خانواده تهیه كنند و به این ترتیب زوج‌های جوانی كه به تازگی زندگی مشترك خود را آغاز كرده‌اند تا سالیان سال از خرید بسیاری از نیازهایشان بی‌نیاز خواهند بود.

با وجود این‌كه تهیه جهیزیه در اغلب كشورهای دنیا از یك شیوه خاص و مشترك تبعیت می‌كند و آن نیز برعهده خانواده عروس است ولی در خود ایران نیز به دلیل گستردگی مناطق و اقوام مختلف این رسم در برخی از استان‌ها تا حدودی تفاوت دارد. در برخی از شهرها مانند شهرهای استان‌های خراسان رضوی، خوزستان و هرمزگان خانواده داماد مسوولیت تهیه جهیزیه را برعهده دارند و در مقابل خانواده عروس نیز برای كمك به خانواده داماد مسوولیت پرداخت بخشی از هزینه‌‌های مراسم جشن ازدواج را تقبل می‌كنند.

 

تاریخچه جهیزیه

اگر بخواهیم جهیزیه را به عنوان یك سنت مشترك از نظر تاریخی مورد بررسی قرار دهیم باید به این نكته اشاره كنیم كه این سنت كهن ریشه در فرهنگ كشورهای آفریقایی دارد كه با هدف تامین سرمایه اولیه برای كسب و كار به داماد هدیه داده می‌شود و به این ترتیب داماد می‌توانست با استفاده از سرمایه اولیه‌ای كه خانواده عروس در اختیار او قرار می‌داد مسوولیت تامین خواسته‌ها و نیازهای همسر و فرزندانش را برعهده گیرد. حتی در قدیمی‌ترین گزارش‌های موجود از گذشته‌های دور مانند قانون حمورابی كه در قرن هجدهم قبل از میلاد تدوین شده است از جهیزیه به عنوان یكی از رسوم رایج در آن زمان نام برده شده است. تا پیش از قرن پنجم قبل از میلاد یعنی در دوران هومریك یونان قدیم رسم بر این بود كه خانواد عروس به خانواده داماد شیربها می‌دادند تا این كه در اواخر دوران كلاسیك به تدریج جهیزیه جایگزین شیربها شد. جهیزیه حتی در روم باستان هم متداول بود و به این ترتیب می‌توان گفت كه این سنت از جمله رسومی است كه نه‌تنها در كشورهای آسیایی، بلكه در كشورهای اروپایی هم وجود داشته است. در كشورهای اروپایی و به‌ویژه در كشور انگلیس جهیزیه در طبقات اشرافی به عنوان ارثیه در هنگام ازدواج از طرف پدر به فرزند دختر هدیه می‌شود و به این ترتیب فقط دخترانی كه در زمان ازدواج از پدرشان جهیزیه نگرفته بودند در ارث سهیم می‌شوند. البته امروزه در اغلب كشورهای در حال توسعه در اروپا و آمریكا این رسم كهن و دیرینه به دست فراموشی سپرده شده است و در اغلب خانواده‌ها عروس و داماد با هدایای نقدی كه در مراسم جشن ازدواج خود از دوستان، اقوام و نزدیكانشان هدیه می‌گیرند مقدمات اولیه زندگی مشترك را تامین می‌كنند. اما خانواده‌های سنتی همچنان به این سنت قدیمی پایبند هستند و خانواده دختر مسوولیت تهیه جهیزیه را برعهده می‌گیرد. البته باید این نكته را توجه داشت كه در این كشورها برخلاف كشور ما جهیزیه تنها شامل ملزومات اولیه برای آغاز زندگی مشترك خواهد بود و بسیاری از كالاهای غیرضروری و لوكس تجملی كه در خانواده‌های ایرانی بخشی از جهیزیه محسوب می‌شود با استفاده از هدایایی كه عروس و داماد در مراسم جشن ازدواجشان می‌گیرند خریداری خواهد شد.

رسم دیرینه جهیزیه در هند

اگر بخواهیم نگاهی به رسومات رایج در گوشه و كنار دنیا بیندازیم و كشورهای مختلف را از نظر رسومی كه در تهیه جهیزیه دارند مورد مقایسه قرار دهیم بدون تردید باید بگوییم كه كشورهای آسیایی بیش از كشورهای اروپایی و آمریكایی به رسوماتی كه از گذشته‌های دور مرسوم بوده است پایبند هستند. برای مثال هند از جمله كشورهایی است كه در آنجا تهیه جهیزیه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و از این رو تهیه جهیزیه و قوانینی كه در خصوص تهیه آن وجود دارد از عوامل محدودكننده ازدواج دختران جوان بوده است.

در كشور هند تهیه كالاها و اجناس مورد نیاز و همچنین تامین پول نقد و طلا از طرف خانواده عروس به عنوان جهیزیه نه‌تنها در زمان ازدواج بلكه در مناسبت‌های مختلف پس از ازدواج و حتی گاهی تا پایان عمر پدر و مادر فرزند دختر ادامه دارد در واقع در خانواده‌های هندی جهیزیه به عنوان راهكاری برای گریز از فقر پسران است و حتی رسم بر این است كه خانواده داماد با توجه به موقعیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خانواده دختر در هنگام خواستگاری تقاضای خود را در خصوص جهیزیه مطرح كنند و خانواده عروس با توجه به موقعیت خود با این تقاضاها موافقت می‌كنند و به این ترتیب مقدار جهیزیه از قبل از برگزاری مراسم ازدواج در بین طرفین توافق می‌شود تا جایی كه در برخی ازخانواده‌ها حتی یك وسیله نقلیه كه گاهی یك اتومبیل آخرین مدل خارجی است و همچنین مسكن كه گاهی یك ویلا در اروپاست نیز به‌عنوان بخشی از جهیزیه به داماد هدیه می‌شود. شاید برایتان جالب باشد بدانید كه در كشورهای اروپایی و آمریكایی نیز در گذشته برخلاف آنچه امروزه در این كشورها مرسوم است، موقعیت اجتماعی داماد ملاكی برای تعیین مقدار جهیزیه بود و از این رو افرادی كه توانایی مالی چندان خوبی نداشتند هرگز نمی‌توانستند با افرادی از طبقات بالای اجتماع ازدواج كنند كه امروزه هیچ اثری از این باور دیرینه در فرهنگ كشورهای اروپایی و امریكایی یافت نمی‌شود، علی‌رغم این كه این سنت در گذشته در كشورهای اروپایی بخشی از حقوق مدنی افراد محسوب می‌شد. در كشورهای آسیای شرقی مانند چین، ژاپن، كره و برخی از دیگر كشورهای آسیایی رسم بر این است كه چند روز پیش از مراسم ازدواج، خانواده داماد هدایایی شامل چای، میوه، غذاهای دریایی و همچنین گوشت را به عنوان هدیه ازدواج به عروس هدیه می‌كنند و در مقابل خانواده عروس هم جهیزیه مختصری كه شامل لباس، جواهرات، وسایل آشپزخانه و وسایل دكوری است را به عنوان هدیه به داماد می‌دهند تا این دو جوان كه قصد آغاز زندگی مشترك را دارند بتوانند با مقدمات اولیه زندگی كه هر دو خانواده در اختیارشان قرار می‌دهند زندگی خود را آغاز كنند و تهیه دیگر ملزومات زندگی بر عهده خود آنها خواهد بود. در كشورهای عرب‌زبان حاشیه خلیج‌فارس هم تهیه جهیزیه برعهده خانواده داماد است و در این كشورها هرگونه لوازم و اثاثیه‌ای كه از طرف خانواده دختر هدیه شود ناپسند تلقی می‌شود و به این ترتیب خانواده داماد نه‌تنها مسوولیت برگزاری مراسم ازدواج بلكه وظیفه تامین نیازهای اولیه برای آغاز زندگی مشترك فرزند خود را نیز برعهده دارند. آنچه جامعه ما را از جوامع غربی متمایز می‌سازد این است كه اگرچه امروزه در كشورهای اروپایی و آمریكایی جوانان خودشان مسوولیت تهیه لوازم ضروری برای آغاز یك زندگی مشترك را برعهده می‌گیرند، اما در مقابل در كشور ما جهیزیه قدم فراتر از آماده‌سازی لوازم ضروری و حتی غیرضروری گذاشته است تا جایی كه در بسیاری از خانواده‌ها حتی مارك كالاهای تهیه شده به عنوان جهیزیه نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و به این ترتیب در برخی از خانواده‌ها هزینه اختصاص یافته برای تهیه جهیزیه گاه به بیش از ده‌ها میلیون تومان افزایش یافته و خانواده‌ها وسایلی را در جهیزیه دختران‌شان تهیه می‌كنند كه بسیاری از خانواده‌های قدیمی تنها با بخش كوچكی از آن سال‌های طولانی به زندگی مشترك خود ادامه داده‌اند و این در حالی است كه حتی برخی از این كالاها هیچ گاه مورد استفاده قرار نخواهد گرفت و قصد خانواده عروس از خرید این كالاهای غیرضروری این بوده است كه به همه نشان دهند جهیزیه كامل و بی‌نقصی را برای فرزندشان تهیه كرده‌اند.